Araf s. 205. Ayetine Süleymaniye Vakfı Mealinde Verilen Anlam Üzerinde Bir Mülahaza

Kur'an çevirilerinde dikkat edilmesi gerekli hususlardan bir tanesi de, Kur'an içinde geçen bir kelimeye bir ayette farklı, diğer ayette farklı bir anlam verilerek, meal okuyucusunun kafasında bazı istifhamlar oluşmasına sebebiyet vermemek olmalıdır. Bir kelime şayet çok anlamlı ise böyle bir durum elbette kabul edilebilir, fakat kelimenin böyle bir durumu yok ise, aynı kelimeye Kur'an içinde farklı anlamlar vermek, meal yapıcısının ya ön yargılarını ayete söyletmek amacı olduğunu, ya da meal yapmaktaki cehaletini gösterecektir.

Süleymaniye Vakfı tarafından yapılan Kur'an mealinin Araf s. 205. ayetinde geçen iki kelimeye verilen anlam üzerinde durarak, Kur'an bütünlüğüne dikkat edilmemesinin ortaya koyduğu tezatları göstermeye, ve vakfı bu konuda uyarmaya çalışmak, yazının konusu olacaktır.

وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ

Süleymaniye Vakfı tarafından yapılan Kur'an mealinde Araf s. 205. ayetine şu şekilde bir meal verilmiştir. 

"Öğle ve ikindide[*], yüksek olmayan bir sesle içten içe yalvararak Rabbini gizlice an. Sakın dikkatsizlik etme." 

Ayete bu anlam verildikten sonra dip not olarak, "[*] Öğle ve ikindi namazlarının sessiz kılınmasının delili bu ayettir.." denilmektedir.

Süleymaniye Vakfı tarafından yapılan Kur'an mealinde, Araf s. 205. ayetinde geçen بِالْغُدُوِّ  kelimesine ÖĞLE anlamı, وَالْآصَالِ kelimesine ise İKİNDİ anlamı verilerek, öğle ve ikindi namazlarının sessiz olarak kılınmasının delilinin bu ayet olduğu iddia iddia edilmekte, bu iddia aynı zamanda bu namazlarda sessiz okumanın  farz olduğu anlamına da gelmektedir.

Biz بِالْغُدُوِّ ve وَالْآصَالِ kelimelerinin hangi anlama geldiğinden ziyade, bu kelimelerin geçtiği diğer ayetlere, Süleymaniye Vakfı tarafından nasıl anlamlar verildiği üzerinde durmak, ve vakıf tarafından yapılan mealdeki çelişkilere dikkat çekmek istiyoruz.

بِالْغُدُوِّ kelimesi ve türevlerinin geçtiği ayetlere Süleymaniye Vakfı tarafından verilen anlamlar şu şekildedir: 

-----Rad s. 15. ayeti Süleymaniye Vakfı meali:

Göklerde ve yerde kim varsa, ister istemez Allah'a boyun eğerler (secde)[*]. Gölgeleri de bunu öğle ve ikindide yapar. 

Rad s. 15. ayetinde  geçenبِالْغُدُوِّ kelimesine vakıf mealinde ÖĞLE anlamı verilmiştir.

 -----Nur s. 36. ayeti Süleymaniye Vakfı meali:

(O ışık) yüce tutulmasına ve içlerinde adının anılmasını Allah’ın izin verdiği evlerde olur. Oralarda sabah akşam (insanlar) Allah’a boyun eğerler. 

Nur s. 36. ayetinde geçen بِالْغُدُوِّ kelimesine ise, diğer ayetlerde verilen öğle anlamı yerine SABAH anlamı verilmiştir.

-----Mü'min s. 46. ayeti Süleymaniye Vakfı meali:

Cehennem ateşi onlara, sabah akşam gösterilir. Kıyamet saati geldiğinde, "Firavun ailesini o azabın en ağırına sokun!" denir. 

Mü'min s. 46. ayetinde geçen Ğudüvven kelimesine, diğer ayetlerde verilen öğle anlamı yerine SABAH anlamı verilmiştir. 

-----Sebe s. 12. ayeti Süleymaniye vakfı meali:

Sabahleyin bir aylık, öğleden sonra da bir aylık mesafe katettiren rüzgarı[1*] Süleyman'ın emrine verdik; bakır madeni kaynağını da onun için su gibi akıttık. Sahibinin izniyle, yanında iş gören cinleri de emrine verdik. Onlardan hangisi emrimizden çıksa ona alevli ateş azabını tattırırdık[2*]. 

Sebe s. 12. ayetinde geçen Ğudüvvuha kelimesine, diğer ayetlerde verilen öğle anlamı yerine, SABAH anlamı verilmiştir.

-----Enam s. 52. ayeti Süleymaniye Vakfı meali:

Sabah, akşam dua edip Rablerinin yüz göstermesini isteyenleri uzaklaştırma. Onların hesabı senden sorulmaz. Senin hesabın da onlardan sorulmaz. Onları uzaklaştırırsan yanlış yapanlardan olursun. 

Enam s. 52. ayetinde geçen Bi-lğadaveti kelimesine, diğer ayetlerde verilen öğle anlamı yerine, SABAH anlamı verilmiştir.

-----Kehf s. 28. ayeti Süleymaniye Vakfı meali:
Rablerinin yüzlerine bakmasını isteyerek sabah akşam ona yalvaranlarla birlikte sen de sabret[*]. Dünya hayatının çekiciliğine kapılıp gözlerini onlardan ayırma. Gönlünü zikrimize (Kur’an’a) karşı ilgisiz bulduğumuz, arzularına uymuş ve işi gücü aşırılık olan kişiye uyma. 

Kehf s. 28. ayetinde geçen Bi-lğadaveti kelimesine, diğer ayetlerde verilen öğle anlamı yerine, SABAH anlamı verilmiştir.

-----Kehf s. 62. ayeti Süleymaniye Vakfı meali:
Oradan geçtikten sonra Musa genç arkadaşına dedi ki "Getir şu kuşluk yemeğimizi; bu yolculuk bizi iyice yordu." 

Kehf s. 62. ayetinde geçen Ğadaena kelimesine diğer ayetlerde verilen öğle anlamı yerine, KUŞLUK anlamı verilmiştir.

وَالْآصَالِ kelimesi ve türevlerinin geçtiği ayetlere Süleymaniye Vakfı tarafından mealler şöyledir (kelimenin vakit anlamı içeren ayetleri alınmıştır):

-----Furkan s. 5. ayeti Süleymaniye Vakfı meali:
Bir de şunu dediler: “Bunlar eskilerin masallarıdır[*]; yazdırtmış, ve sabah akşam ona okutturuluyor. ezberletiliyor.” 

Araf s. 205. ayetinde geçen وَالْآصَالِ kelimesine, İKİNDİ anlamı verilen mealde, Furkan s. 5. ayetinde geçen Asile kelimesine, AKŞAM anlamı verilmiştir.

Asile kelimesini geçtiği diğer ayetler olan Ahzab s. 42, Fetih s. 9 ve İnsan s. 25. ayetlerinde kelimeye vakıf mealinde AKŞAM anlamı verilmiştir.

-----Rad s. 15. ayeti Süleymaniye Vakfı meali:

Göklerde ve yerde kim varsa, ister istemez Allah'a boyun eğerler (secde)[*]. Gölgeleri de bunu öğle ve ikindide yapar. 

Rad s. 15. ayetinde geçen وَالْآصَالِ kelimesine, İKİNDİ anlamı verilmiştir.

-----Nur s. 36. ayeti Süleymaniye Vakfı meali:
(O ışık) yüce tutulmasına ve içlerinde adının anılmasını Allah’ın izin verdiği evlerde olur. Oralarda sabah akşam (insanlar) Allah’a boyun eğerler. 

Nur s. 36. ayetinde geçen وَالْآصَالِ kelimesine, AKŞAM anlamı verilmiştir.

Görülmektedir ki, Süleymaniye Vakfı tarafından بِالْغُدُوِّ kelimesine, Araf s. 205. ve Rad s. 15. ayetlerinde ÖĞLE anlamı verilirken, kelimenin geçtiği diğer ayetler olan Nur s. 36, Mü'min s. 46, Sebe s. 12, Enam s. 52, Kehf s. 28. ve 62. ayetlerinde SABAH ve KUŞLUK anlamı,  وَالْآصَالِ  kelimesine ise Araf s. 205. ve Rad s. 15. ayetlerinde İKİNDİ anlamı verilirken, kelimenin geçtiği diğer ayetlerde ise AKŞAM anlamı verilmiştir. Yine hatırlatmak isteriz ki , yazının konusu bu kelimelerin hangi anlamlara geldiği değil, vakfın mealinde bu kelimelerin geçtiği bütün ayetlerde aynı anlamı verilmemiş olmasıdır.

Kur'an'ı Süleymaniye Vakfı tarafından yapılan mealden öğrenmeye çalışan bir meal okuyucusu haklı olarak, bir kelimenin bir ayette neden ÖĞLE olarak çevrilirken, aynı kelimenin bir başka ayette neden SABAH olarak, bir kelimenin bir ayette İKİNDİ olarak çevrilirken, aynı kelimenin bir başka ayette neden AKŞAM olarak çevrildiğini soracak ve cevabını isteyecektir.

Vakıf tarafından yapılan bu çevirilerde ayrıca ortaya şöyle bir ikilem de çıkmaktadır. Vakıf, yaptığı mealde Araf s. 205. ayetinde geçen kelimelere öğle ve ikindi anlamlarını vererek, bu vakitlerde kılınan namazların sessiz okunmasının delilinin bu ayetlerden çıktığını iddia etmekte, bu iddia ise aynı zamanda bu vakitlerde kılınan namazlarda sessiz okumanın FARZ olduğunu iddia etmek anlamına da gelmektedir.

Bu ayetten öğle ve ikindi namazlarının sessiz olarak kılınmasının farz olduğu hükmünü çıkaran vakfın bu içtihadına karşı, aynı kelimelerin diğer ayetlerde farklı anlamlar verilmesi karşısında şaşkınlığa uğrayan bir meal okuyucusu haklı olarak, bir yerde öğle olarak çevrilen bir kelimenin başka ayette sabah olarak çevrilmesi, bir yerde ikindi olarak çevrilen bir kelimenin başka bir yerde akşam olarak çevrilmesi karşısında, hangi namazların sessiz kılınması gerektiği konusunda da tereddüt yaşayacaktır.

Vakfın Araf s. 205. ayetinde geçen kelimelere öğle ve ikindi anlamlarını vermesi öncelikle kelimenin geçtiği diğer ayetlere de aynı anlamları vermemek sureti ile yaşadıkları bir çelişkiyi göstermektedir şöyle ki;

Vakıf, Araf s. 205. ayetinde geçen Bi-lğuduvvi kelimesi şayet öğle anlamına geliyor ise, neden kelimenin geçtiği diğer ayetlere de öğle anlamı vermek yerine, sabah anlamını vermeyi tercih etmiştir?. Veya bu kelime şayet sabah anlamına geliyor ise, neden Araf s. 205. ayetindeki geçişine sabah anlamı vermek yerine öğle anlamı vermeyi tercih etmiştir?.

Vakıf, Araf s. 205. ayetinde geçen Ve-lasali kelimesi şayet ikindi anlamına geliyor ise, neden kelimenin geçtiği diğer diğer ayetlere de ikindi anlamı vermek yerine akşam anlamını vermeyi tercih etmiştir?. Veya bu kelime şayet akşam anlamına geliyor ise, neden Araf s. 205. ayetindeki geçişine akşam anlamı vermek yerine ikindi anlamı vermeyi tercih etmiştir?.

Kanaatimizce Vakıf, Araf s. 205. ayetinde geçen bu iki kelimeye diğer ayetlere verdikleri anlamdan farklı bir anlam vererek, gündüz namazlarının sessiz okunmasının delilinin ayete dayandırmaya çalışmakla zorlama bir tevilde bulunmaktadır. Çünkü ortaya koydukları delil diğer ayetler ile uyum sağlamamaktadır.

Ayet içinde geçen وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ ibaresine, yüksek olmayan bir sesle şeklindeki verdikleri anlama rağmen, öğle ve ikindi namazlarının SESSİZ olarak kılınmasının delili bu ayettir şeklinde bir içtihatta bulunmuş olmaları da, vakfın düştüğü başka bir çelişkidir. Yüksek olmayan bir ses ile şeklinde çevirdikleri bir ibareden, sessiz namaz delili çıkarmaları, vakfın bu konuda hatalı bir çıkarımda bulunduğunun göstergesidir.

Ayrıca bu tür vakit bildiren ayetlerin belirli vakitleri göstermekten ziyade, devamlılık ifade ettiğine dikkat çekmek isteriz. Örneğin; Mü'min s. 46. ayetinde Firavun'un sabah ve akşam ateşe sunulmasını, sabah ve akşam vakitlerinde iki öğün ateşe sunulması olarak anlamak, diğer vakitlerde ateşe sunulmamış olduğu anlamına gelir. Yine Meryem s. 62. ayetinde cennet ehlinin sabah akşam rızıklanmış olmaları, günde iki öğün yemek yemeleri anlamına asla gelmez. Bu ifade rızıklarının kesintisiz olduğu anlamında yani süreklilik anlamında kullanılmıştır. Bu örnekleri Kur'an içinden çoğaltmak mümkündür.

Sonuç olarak: Süleymaniye vakfı çıkardığı mealde Araf s. 205. ayetinde geçen iki kelimeye, aynı kelimenin geçtiği diğer ayetlere göre farklı anlam vermek sureti ile, Kur'an bütünlüğüne dikkat etmeyen bir çeviri örneği sergilemiştir. Yapmaları gereken şey, ya Araf s. 205. ayetinde geçen iki kelimeye verdikleri Öğle ve İkindi anlamlarını doğru kabul ederek, kelimelerin geçtiği diğer ayetleri de bu yönde değiştirmek, ya da bu kelimelere diğer ayetlerde verdikleri Sabah ve Akşam anlamlarını doğru kabul ederek, Araf s. 205. ayetine verdikleri anlamı değiştirmek olmalıdır.

Şayet Araf s. 205. ayetinde geçen iki kelimeye verdikleri Öğle ve İkindi anlamlarını diğer ayetlerde geçen aynı kelimelere verecek olurlarsa, kelimelere yanlış bir anlam yüklemiş olmakla birlikte, çelişkili bir meal yapmış olmaktan kurtulacaklar, veya Araf s. 205. ayetinde geçen iki kelimeye diğer ayetlere verdikleri Sabah ve Akşam anlamlarını vererek, daha doğru bir çeviri yapmış olacaklardır. Bunu yaptıkları takdirde ise, öğle ve ikindi namazlarının sessiz kılınmasına dair olduğunu ileri sürdükleri ayetin, delil olup olamayacağını yeniden gözden geçirmek zorunda kalacaklardır.

                                         EN DOĞRUSUNU ALLAH (C.C) BİLİR.

Süleymaniye Vakfı Mealinde Bakara s. 184. Ayetine Verilen Anlam Üzerinde Bir Mülahaza

Süleymaniye vakfı ve sayın Abdülaziz Bayındır hoca, Türkiye'de Kur'an'ın gündeme gelmesi ve anlaşılmasında önemli çalışmalar yapan kuruluş ve kişilerdendir. Elbette herkesin olduğu gibi onların da bu konular üzerinde yaptığı çalışmalarda eksik veya hatalı noktalar olabilir. Önemli olan bu hatalara dikkat çekmekte kullanılan üslup olup, hatalı olduğunu düşündüğümüz bazı fikir ve yorumlarını öne çıkararak, tüm hizmetlerini bir kalemde silip atmamaktır.

Bu yazımızda vakfın çıkardığı Kur'an mealinde Bakara s. 184. ayetine verilen anlam üzerinde durmaya çalışacağız. Vakıf tarafından çıkarılan mealde bu ayete verilen anlam şu şekildedir;

(Size yazılan oruç) sayılı günlerde tutulur. Sizden kim, hasta veya yolculuk halinde olursa, tutmadığı günler sayısınca diğer günlerde tutsun. Orucu tutabilecek olanların[*] bir çaresizi doyuracak kadar fidye (fitre) vermesi de gerekir. Kim bir iyiliğin fazlasını yaparsa onun için iyi olur. Oruç tutmanızın ne kadar iyi olduğunu bilseniz, (hasta ve yolcu olmanıza rağmen) tutarsınız. 

[*] Âyete göre oruç tutabilecek olan herkesin, bir çaresizi doyurması yani fitre vermesi gerekir. Abdullah b. Ömer demiş ki; “Allah’ın Elçisi, fıtır veya Ramazan sadakasını, erkeğe, kadına, hüre ve köleye, hurmadan bir sa’(3920 gr) veya arpadan bir sa’ olarak farz kıldı. İnsanlar bunu yarım sa’ buğdayla denkleştirdi.” (Buharî, Zekât 77)

Dikkat edilirse vakıf tarafından Bakara s. 184. ayetine yapılan meal, fidye vermesi gerekenlerin oruç tutamayanlar değil, oruç tutanlar olduğu şeklinde yapılmıştır.

Bu ayetin mealini karşılaştırmalı olarak başka meallerden okuyan bir kimse, ayet içindeki yutikunehu kelimesine, vakıf tarafından yapılan mealde ORUCU TUTABİLECEK OLANLARIN şeklinde olumlu bir anlam verildiğini görecek, diğer meallerde bu kelimeye taban tabana zıt bir anlam olan oruca zor dayanabilenler- oruca gücü yetmeyenler şeklinde olumsuz bir anlam verilmiş olduğunu görünce, hangi anlamın daha doğru olabileceği yönünde tereddütte kalacaklardır.

Biz elbette çoğunluğa uymak adına bu kelimeye bir çok mealde verilen olumsuz anlamın daha doğru olduğunu iddia ederek, vakıf tarafından verilen olumlu anlamın yanlış olduğunu iddia etmiyoruz. Ancak vakıf tarafından bu kelimeye verilen olumlu anlamın uygun olmadığını düşünerek neden böyle bir düşünce içinde olduğumuzu ifade etmeye çalışacağız.

-----(Size yazılan oruç) sayılı günlerde tutulur. Sizden kim, hasta veya yolculuk halinde olursa, tutmadığı günler sayısınca diğer günlerde tutsun.

Vakıf tarafından yapılan mealin ilk cümlesi bu şekilde olup, hasta veya yolculuk halinde olan bir kimseye oruç konusunda bir ruhsat tanınmakta, Ramazan ayı içinde tutamadığı oruçlarını diğer günlerde tutması emredilmektedir. Bu cümlenin mealinde herhangi bir problem olmayıp, bu cümledeki hastalık ve yolculuk durumunun diğer cümle ile bir alakasının olmadığını düşünmemize rağmen, vakıf tarafından yapılan mealde, hastalık ve yolculuk durumunun diğer cümle ile alakasının kurulduğunu görmekteyiz.

-----Orucu tutabilecek olanların[*] bir çaresizi doyuracak kadar fidye (fitre) vermesi de gerekir. Kim bir iyiliğin fazlasını yaparsa onun için iyi olur. Oruç tutmanızın ne kadar iyi olduğunu bilseniz, (hasta ve yolcu olmanıza rağmen) tutarsınız. 

Vakfın hazırladığı mealde orucu tutabilecek olanların şeklinde verdiği anlamın Arapça metindeki karşılığı, yutikunehu kelimesi olup, bu kelime üzerinde biraz durmak istiyoruz. Vakfın sitesindeki Oruç Fidyesi başlıklı bir makalede bu kelime ile ilgili şöyle söylenilmektedir;

Âyette geçen (وعلى الذين يطيقونه = ve alellezîne yutîkûnehû) ifadesi “…onu tutabilenlere...” anlamındadır. Ancak âlimlerimizin çoğu âyete; “...onu tutamayanlara...” şeklinde olumsuz anlam vermişlerdir. Bu, şaşırtıcı bir durumdur. Şimdi olumlu anlam ile ortaya çıkan hükümleri ve anlamı olumsuza çevirmenin sebep ve sonuçlarını görmeye çalışalım:

Burada dikkatimizi çeken husus, kelimeye verdikleri anlamdır. Vakıf, kelimeye olumlu bir anlam vermekte, olumsuz anlam verilmesinin yanlış olduğunu iddia etmektedir. (Makalenin tamamı vakfın sitesindeki Oruç Fidyesi başlıklı makalededir)

Yutikune: Boyuna takılan bir şeyi ifade eden Tavkun kelimesinden türemiştir. Güvercinlerin boynuna veya kadınların boynuna takılan gerdanlık, veya halka ve kasnak şeklinde boyunlarına geçirilen süsler bu kelime ile ifade edilmektedir. 

Kelimenin dikkati çekmesi gereken anlamı, boyna takılan süsün vücut için bir ağırlığının olmasıdır. Bu kelimenin Al-i İmran s. 180. ayetindeki benzer bir geçişi, Bakara s. 184. ayetindeki Yutikunehu kelimesinin anlaşılmasına yardımcı olacak, ve daha doğru bir anlam verilmesini sağlayacaktır. Bu ayetin vakıf tarafından yapılan meali şöyledir;

"Allah'ın ikram olarak verdiği şeylerde cimrilik edenler, onun kendileri için hayırlı olacağını sanmasınlar. Hayır, bu onların aleyhine olur ve cimrilik ettikleri şey, kıyamet günü boyunlarına dolanır(seyutavvekune). Gökler ve yerdeki her şey Allah’a kalacaktır. Yaptıklarınızın iç yüzünü bilen Allah’tır. "

Bu ayet içindeki seyutavvekune kelimesine boyuna dolanmak anlamı verilmektedir. Bu anlamın verilmesi, Allah'ın verdikleri şeylerde cimrilik edenlerin kıyamet gününde bu cimrilik ettikleri şeylerin boyunlarına dolanacağı, yani bir gerdanlık gibi boyunlarına asılarak taşıtılacağı haber verilmektedir. Bu taşımanın ise kişilerin gücünü zorlayacağı, onları büyük bir meşakkate sokacağı hesaba katıldığında, kelimenin "Bir işi yapmak için tüm gücü sarfetmek, bir işin meşakkatle gerçekleşmesi gibi bir anlama sahip olduğu da anlaşılacaktır.

Dikkat edilirse, Al-i İmran s. 180 ve Bakara s. 184. ayetlerindeki kelimeler, kök ve anlam itibarı ile aynı olmalarına rağmen, vakıf tarafından hazırlanan mealde, bir ayette olumlu bir ayette olumsuz ise bir anlama sahip olmaktadır. Vakıf mealini hazırlayanlar bu noktayı dikkate alarak, iki ayet arasındaki anlam çelişkisini yeniden gözden geçirmeleri gerekmektedir.

Bu anlamdan yola çıkarak Bakara s. 184. ayetindeki yutikune kelimesine oruç tutmakta bazı nedenlerden ötürü zorlanan, oruç tutmaya gücü yettiği halde içinde bulunduğu şartlardan dolayı tutmakta zorlanan kimse anlamını vermek daha isabetli bir yaklaşım olacaktır. 

Ayrıca ayet içinde geçen Fidye kelimesinin anlamının da bu noktada önemi bulunmaktadır. 

Fidye: "Bir şeyin yerine geçerli olmak üzere verilen bedel yani kurtulma karşılığında ödenen şey" anlamına gelmektedir. Bu kelimenin Kur'an içinde geçtiği bir kaç ayet örneği bu kelimenin anlamını dana net olarak ortaya çıkaracaktır. 

[003.091] Doğrusu inkar edip, inkarcı olarak ölenlerin hiçbirinden, yeryüzünü dolduracak kadar altını fidye vermiş olsa bile, bu kabul edilmeyecektir. İşte elem verici azab onlaradır, onların hiç yardımcıları da yoktur.

[010.054] Haksızlık etmiş olan her kişi, yeryüzünde olan her şeye sahip olsa, onu azabın fidyesi olarak verirdi. Azabı görünce pişmanlık gösterdiler. Haksızlığa uğratılmadan aralarında adaletle hükmolunmuştur.

[039.047] Yeryüzünde olanların hepsi ve bir misli daha zalimlerin olmuş olsa, kıyamet günündeki kötü azap için fidye verseler kabul edilmez. Allah katından onlara, hiç hesaplamadıkları şeyler beliriverir.

[070.011-4]  Birbirlerine gösterilirler (fakat herkes kendi derdindedir). Günahkâr kimse ister ki, o günün azabından (kurtuluş için), oğullarını, karısını, kardeşini, kendisini koruyup barındıran tüm ailesini ve yeryüzünde kim varsa hepsini fidye olarak versin de, tek kendini kurtarsın.

[047.004]  Savaşta inkar edenlerle karşılaştığınızda boyunlarını vurun; sonunda onlara üstün geldiğinizde onları esir alın; savaş sona erince onları ya karşılıksız, ya da fidye ile salıverin; Allah dilemiş olsaydı, onlardan başka türlü öç alabilirdi, bunun böyle olması, kiminizi kiminizle denemek içindir. Allah, kendi yolunda öldürülenlerin işlerini boşa çıkarmaz.

[002.196] Başladığınız hac ve umreyi Allah için tamamlayın. Alıkonursanız, kolayınıza gelen bir kurban gönderin. Kurban, yerine ulaşıncaya kadar, başlarınızı tıraş etmeyin. İçinizde hasta olan veya başından rahatsız bulunan varsa fidye olarak ya oruç tutması, ya sadaka vermesi ya da kurban kesmesi gerekir..........

Yukarıda mealleri verilen ayetlerden de anlaşılacağı üzere, Fidye kelimesi bir şeyden kurtulmak için ödenen bedel anlamına gelmektedir. Kelimenin böyle bir anlamı olmasına rağmen, vakıf tarafından yapılan çeviride fidye kelimesine parantez açılarak Fitre Anlamı verilmesi, ve bu anlamında bir rivayet ile delillendirilmeye çalışılması, vakfın her zaman dile getirdiği, Kur'an'ın Kur'an ile anlaşılması prensibine ne kadar uygun olduğunu sizlerin takdirlerine bırakıyoruz. 

Çünkü bir şey için verilen fidye, bir yükten kurtulmanın bedelidir. Tutulan orucun karşılığı olarak fidye vermek demek, fidye kelimesinin anlamı ile uyuşmayacaktır. Bir kimsenin fidye vermesi için, yükümlü olduğu şeyi yerine getirmemiş olması gerekmektedir. Oruç tutan bir kimsenin böyle bir yükümlülüğü olduğunu iddia ederek onun fidye vermesi gerektiğini söylemek tutarlı olmayacaktır. Fidye vermesi gereken kimselerin, oruç tutamayan kimseler olması gerektiğini düşünmekteyiz.

Bakara s. 184. ayetine verdikleri anlamın altına koydukları dipnot ise şöyledir;

Âyete göre oruç tutabilecek olan herkesin, bir çaresizi doyurması yani fitre vermesi gerekir. Abdullah b. Ömer demiş ki; “Allah’ın Elçisi, fıtır veya Ramazan sadakasını, erkeğe, kadına, hüre ve köleye, hurmadan bir sa’(3920 gr) veya arpadan bir sa’ olarak farz kıldı. İnsanlar bunu yarım sa’ buğdayla denkleştirdi.” (Buharî, Zekât 77)

Önce yazılan dipnottaki Ayete göre kelimesinin üzerinde kısaca durmak istiyoruz. Kim olursa olsun, Kur'an hakkında yaptığı yorumları mutlaklaştırmak sureti ile, Ayete göre-Kur'an'a göre- Kur'an'da...... şeklindeki sözlerle, okuduğu ayetten anladığını Kur'an böyle diyor şeklinde göstermeye hakkı yoktur. Kur'anı okuyan ve okuduğu ayetler hakkında yorum yapan bir kimselerin, Bu konuda benim anladığım bu dur şeklinde bir iddia ortaya koyarak, söylediklerinin kesin ve mutlaklık ifade etmediğini, hata veya eksik payı bırakmak sureti ile ortaya koymak zorunda olduğunu düşünüyoruz.

Ayete göre dedikten sonra, oruç tutabilecek herkesin bir çaresizi doyurması yani fitre vermesi gerekir şeklindeki düşünceyi, ayetin emri gibi göstermek yerine, bu konuda bizim görüşümüz bu dur şeklinde bir söz sarf etmiş olsalardı, bu sözlerini eleştiri konusu bile etmez, bu görüşünüze katılmıyoruz der geçerdik. Fakat böyle bir iddiayı ayetin emri gibi göstermek, vakıf için büyük bir talihsizliktir. 

Vakıf Ramazan ayı içinde verilen ve Fıtr sadakası olarak bildiğimiz şeyin Ayetin emri, ve tutulan orucun bir fidyesi olarak verilmesi gerektiğini, yani Farz hükmünde olduğunu iddia etmektedir. 

Fıtr sadakasına Bakara s. 184. ayetinde geçen Yutikune kelimesine oruç tutabilenler anlamı yükledikten sonra, Fidyetün kelimesine Fitre anlamını yüklemek, ve bu anlamı Buhari'deki bir rivayeti delil getirmek sureti ile Farz hükmüne sokmak şeklindeki düşüncenin, yeniden değerlendirilmesi gerektiğini söylemek istiyoruz. Vakfın bazı konular hakkında yanlışından dönmesini bilen bir tutuma sahip olduğu vakfı tanıyan herkesçe bilinmektedir. 

Ayrıca yine dipnottaki Peygamberin farz kılması ifadesi, yapılan hatalardan bir tanesidir. Buhari den alınan rivayetin Arapça metninde böyle bir ifade olup olmadığı konusunda bilgimiz olmamakla birlikte, dipnota vakıf tarafından böyle bir ifade konulmuş olması bir talihsizliktir. Bir şeyi Farz kılma yetkisinin sadece Allah'a ait olduğu, Peygamberin görevinin Allah'ın farz kıldığını insanlara duyurmak, ve onu kendi hayatına da uygulamak olduğunu düşündüğümüzde, farz kılma yetkisi olduğuna inanılan bir Peygamberin, Allah (c.c) ile aynı konuma getirilmesi söz konusu olmaktadır. Böyle bir hatalı ifade, vakfın Kur'an'ı öncelleyen söylemi ile tezat arz etmektedir.

Ayet içindeki "Kim bir iyiliğin fazlasını yaparsa onun için iyi olur. Oruç tutmanızın ne kadar iyi olduğunu bilseniz" cümlesinin, oruç tutmaya gücü yettiği halde bazı sebeplerden dolayı tutmakta zorlanan kimselerin vicdanına seslenen bir hitap olduğu açıktır. Kişinin hastalık ve yolculuk gibi bir mazereti olmadığı halde meşakkatinden dolayı oruç tutmak yerine fidye vermesi bir ruhsat olmuş olsa da, oruç tutmaya çalışmanın daha uygun olduğu ifade edilmiş olmasına rağmen, parantez açılarak "(hasta ve yolcu olmanıza rağmen)"  ilavesi konulmasının yine başka bir talihsizlik olduğunu düşünmekteyiz. 

Kanaat olarak Elmalılı Hamdi Yazır tarafından bu ayete verilen anlamın daha isabetli olduğunu, ayrıca tefsirinde bu ayet ile ilgili yapmış olduğu izahatın doyurucu bilgiler taşıdığını söylemek istiyoruz. 

[002.184] Sayılı günler, içinizden hasta olan veya seferde bulunan ise diğer günlerden sayısınca, ona dayanıb kalacaklar üzerine de fidye: bir miskin doyumu, her kim de hayrına fidyeyi artırırsa hakkında daha hayırlıdır, bununla beraber oruc tutmanız sizin için daha hayırlıdır eğer bilirseniz

Dikkat edilirse Elmalılı Yutikunehu kelimesine dayanıp kalacaklar şeklinde bir anlam vermektedir. Bu anlamı, bir arabayı yokuş yukarı itmeye çalışan ve gücünün son haddine kadar kullandığı halde amacına ulaşamayan bir kimseyi düşündüğümüzde daha iyi anlayabiliriz. 

Oruç tutmak ile bunu bağladığımız zaman, oruca başlayan bir kimsenin içinde bulunduğu şartlardan dolayı onu tutmakta güçlük çekmesi oruca dayanıp kalmak yani yarı yolda kesilmek tükenmek anlamına gelmektedir. İşte bu durumda olan kimselerin oruç tutmayarak fidye vermelerine ruhsat vardır. Çünkü şartları gereği bu orucu Ramazan sonrasında da tutma imkanları bulunmamaktadır.

Sonuç olarak; Süleymaniye vakfı tarafından çıkarılan mealde, Bakara s. 184. ayetindeki Yutikune kelimesine verilen anlam, şayet bu kelimenin Al-i İmran s. 180. ayetindeki geçişi dikkate alınarak yapılmış olsa idi daha isabetli olabilirdi. Ayrıca Farz  olduğunu iddia ettikleri fıtr sadakasını fidye kelimesinin anlamına uygun bir şekilde delillendirmemiş olmaları vakfın fıkıh konusundaki uzmanlığı ile tezat arz etmektedir.

Farz olarak ifade etikleri konunun delilinin Buhari hadisinden getirilmiş olması, bir şeyin farz olması için delaleti ve subuti kat'i olması gerektiği ile ne kadar uyumlu olduğu yine vakıf alimlerinin yeniden düşünmeleri gereken bir konu olduğunu düşünmekteyiz. 

                                        EN DOĞRUSUNU ALLAH (C.C) BİLİR.