Vel muhsanâtu minen nisâi illâ mâ meleket eymânukum, kitâballâhi aleykum, ve uhille lekum mâ varâe zâlikum en tebtegû bi emvâlikum muhsinîne gayra musâfihîn(musâfihîne). Fe mâstemta’tum bihî minhunne fe âtûhunne ucûrehunne farîdah(farîdaten). Ve lâ cunâha aleykum fîmâ terâdaytum bihî min ba’dil farîdah(farîdati). İnnallâhe kâne alîmen hakîmâ(hakîmen).
[004.024] Kadınlardan evli olanlar ile evlenmeniz de. Sağ ellerinizin sahib oldukları müstesna. Bunlar; Allah'ın size farz kıldığı hükümlerdir. Geriye kalanları ise; zinadan kaçınıp iffetli yaşamanız şartı ile mallarınızla istemeniz size helal kılındı. Onlardan yararlandığınızın karşılığı olarak kararlaştırılmış olan mehirlerini verin. Kararlaştırdıktan sonra, aranızda anlaştığınız hususta size bir sorumluluk yoktur. Şüphesiz ki Allah, Alim, Hakim olandır.
Muhsanat kelimesi ; kale , hisar anlamına gelen "elhısnü" kelimesinden türemiştir. "İmraetün hasanün" kelimesi ; iffetli , namuslu veya kocasının koruması altında bulunan kadın için kullanılır.
İffeti , namusu, evliliği veya benimsediği şeriatı vr hürriyeti gibi bir maniden dolayı koruma altında olan kadınlara "elmuhsanat" denmiştir.
Kur'anda 4.24.25/5.5/24.4/24.23 olmak 5 ayette geçen bu terim kelimenin anlamına uygun olarak ayet içindeki sibakından ne anlama geldiği anlaşılır.
Nisa s. 24. ayetinde geçen "elmuhsanat" ,evli kadınlar anlamında olup, bu durumda olan kadınlarla evlenilmesi haram kılınmış , bu durumdan , "meleket eymanüküm" statüsünde olanlar hariç tutularak onlarla evlenmek helal kılınmıştır. Köle ve cariyelik konusunda bazı kesimlerden gelen itirazlar bu konuya bu günkü anlayışlar açısından bakılması neticesinde garip karşılanmaktadır , konuya tarihsel arka plan açısından bakıldığında itiraza mahal olacak bir tarafı görülmemektedir.
Savaş insanlığın ilk günlerinden beri süren bir realite olup tarih içinde süren savaşlar kendi içinde bir hukuk meydana getirmiştir. Esir edilmek sureti ile düşman ordusundan insanların elde edilmesi bu durumu bir hukuk çerçevesine bağlanmasını gerektirmiştir. Fidye almak , köle edinmek sureti ile onlardan faydalanmak bu hukuk içinde geçerli olan bir durumdur.
Aynı durum araplar içinde geçerlidir ve kur'anın nazil olma öncesi yürürlükte olan bir duruma, kur'an düzenlemeler getirmiş ve onlara iyi davranılması yönünde tavsiyelerde bulunmuştur. İçki meselesi gibi tedrici bir kaldırma sözkonusu olmasa bile özellikle suçların kefaretinde köle azad edilmesi şekliyle onların özgürlüklerine kavuşturulmasını teşvik etmiştir.
"meleket eymanüküm" terimi sağ ellerinizin sahip olduğu anlamında bir kelimedir ve bu kelime bir çok ayette kullanılmıştır. Nuzül dönemi arap toplumunda bu statü altına girmiş olmanın şartlarından birisinin savaşta esir edilmek sureti ile olduğu ahzab s. 50. ayetinden anlaşılmaktadır.
[033.050] [ON] Ey Peygamber! Şüphe yok ki, Biz sana helâl kıldık, mehirlerini verdiğin zevcelerini ve Allah'ın sana ganîmet olarak verdiğinden mülk-i yeminin olan cariyeleri ve seninle beraber hicret etmiş bir amcan kızlarını ve hâlan kızlarını ve dayın kızlarını ve teyzen kızlarını ve bir de imân etmiş bir kadın, eğer nefsini peygambere bağışlarsa peygamber de onu taht-ı nikâhına almak isterse o da sâir mü'minlere değil (ey Peygamber) sana mahsus olmak üzere helâl kılınmıştır. Onların (diğer mü'minlerin) üzerine zevceleri ve sağ ellerinin malik olduğu (cariyeleri) hakkında ne farzetmiş olduğumuzu elbette bilmişizdir. Sana bu böyle bir âile teşkilini helâl kıldık, tâ ki senin üzerine bir darlık olmasın. Ve Allah yarlığayıcı, bağışlayıcıdır.
Nisa s. 24. ayette bunlardan evli olanlar ile evlenilme serbestiyetinin nasıl uygulanabileceği üzerinde duralım. Evli olupta savaşta esir durumuna düşen ve "meleket eymanüküm" statüsüne dahil olan bir kadın öncelikle cinsi bir meta olarak asla görülmemelidir. Cinsi bir meta olarak görülmüş olsa evlenmek sureti ile onlarla ilişki kurulması emredilmezdi , böyle bir emir onların insan olma gerçeğini göz önüne alınması anlamına gelmektedir , bu konunun daha sonraki yıllarda mecraından çıkarılarak cariyelik adı altında adeta cinsi bir meta haline getirilmiş olması ayetlerin delaleti ile asla değildir.
Bilindiği gibi nikahın en önemli şartı iki tarafında rızasının gözetilmesidir. Kadının rızası olmayan bir evlilik akdi geçerli olmaz, zorla nikah altına almak sureti ile o kadınlardan faydalanmaya kalkmak asla doğru değildir. Meleket eymanüküm statüsünde olan bir kadın eğer evli olup eşi ile birlikte esir durumuna düşmüş ve eşinden ayrılmak istemez ise onu zorla eşinden ayırıp başkası ile nikahlamak caiz olmaz . Kadının esir olması onun bir takım hakları olduğunun gözardı edilmesini asla gerektirmez. Kadın eğer kendi rızası ile bir başkası ile evlenmek isterse kur'anın boşanma ile ilgili süreci uygulanmadan o kadın bir başkası ile asla nikah altına alınamaz ve kadın boşanmış sayıldığı zaman istediği takdirde bir başkası ile nikah akdi yapabilir. Kadına esir muamelesi yapıp onun rızası hilafına bir başkası ile evlendirmek o kadına yapılan bir zulum olup onlara iyi davranmayı emreden ayetlere muhalefet anlamına gelir.
Bugün böyle bir durumun uygulanabilirliği konusu ayrı bir tartışma konusu olup içinde bulunduğumuz şartların, bırakın bizlerin savaşta galip gelerek böyle bir kazanç elde ederek o kadınlar ile ilgili düzenleme yapmayı ,bizim kadınlarımız kafirlerin elinde cinsel bir meta olarak kullanılır olması bizim başımızı eğen ve bizlerin hesabını vermemizin zor olduğu bir halde bırakmıştır.
Nisa s. 24. ayeti tartışmalı bir konu olan mut' nikahına cevaz veren bir ayet olduğu şeklinde yorumlar ile islam dünyasını meşgul eden bir meselesidir. Bu nikah ile ilgili olarak rivayetleri baz alarak herhangi bir yoruma girip konuyu uzatmak istemediğimiz için ilgili cümlenin ne anlama gelebileceği konusunda fikir beyan etmekle yetineceğiz.
"Onlardan yararlandığınızın karşılığı olarak kararlaştırılmış olan mehirlerini verin. Kararlaştırdıktan sonra, aranızda anlaştığınız hususta size bir sorumluluk yoktur. Şüphesiz ki Allah, Alim, Hakim olandır."
"Onlardan yararlanmak" tabiri tek taraflı olarak ve sadece cinsel anlamda bir yararlanma olarak anlaşılmamalıdır. Evlilik , içinde cinselliği de barındıran, kadın ve erkeğin karşılıklı olarak yararlanmalarını sağlayan bir kurumdur, bu yararlanmayı sadece erkek açısından ele alıp, kadını cinsel bir meta olarak gören düşüncenin ürünü olan mut'a yani belirlenmiş bir süre içinde evli kalmak yoluyla yararlanmak, doğru bir yöntem olmayıp bunu kur'ana yamamaya çalışmak büyük bir zulümdür.
" Kararlaştırdıktan sonra, aranızda anlaştığınız hususta size bir sorumluluk yoktur."
Bu ibare mut'a nikahına cevaz verdiği iddia edilen ibare olup eğer aynı surenin 4. ayeti ile bir ilişkisi kurulmaya çalışılarak böyle bir zulma kur'anı alet etmeye gerek kalmazdı . Cümle kadınlar ile nikahlanmak için belirlenen mehrin kararlaştırılmasından sonra zulüm ile değil karşılıklı rıza ile bir kısmının bağışlanabileceği konusundadır , aynı konu 4. ayette de beyan edilmektedir.
[004.004] Kadınlara mehirlerini gönül hoşluğuyla verin. Eğer onlar gönül rızasıyla size bir şey bağışlarlarsa onu afiyetle yiyin.
Yeri gelmişken, sayın Mustafa Öztürk hocanın nisa s. 24. ayetine yaptığı meal ve o mealdeki dip notu ile ilgili olarak bir kaç söz edelim. Sayın hoca ilgili ayete verdiği meal ve dip notunda şöyledir.
[Ey Mümin erkekler!] Evli kadınlarla evlenmeniz de haramdır. Fakat savaş esiri
olarak elinize geçen kadınlar [cariyeler] bu hükmün dışındadır, işte bütün
bunlar Allah'ın size bildirdiği hükümlerdir. Bütün bu sayılanların dışında
kalan mümin kadınlarla, mal varlığınızdan bir kısmını kendilerine mehir vermek
ve bilhassa evlilik dışı bir ilişkiye girmeksizin iffet ve namus ölçüsüne bağlı
kalmak şartıyla evlenmeniz helaldir. Kendilerinden faydalandığınız kadınlara,
[önceden aranızda belirlediğiniz] ücreti ödeyin. Belli bir süre birlikte olmak
üzere anlaştığınız ücret konusunda [sonradan süreyi uzatmak istemeniz halinde]
karşılıklı olarak uzlaşmanızda sakınca yoktur. Şüphesiz
Allah her şeyi bilir; her hükmü ve fiili mutlak isabetlidir.
Ayetin bu kısmı büyük bir ihtimalle
sınırlı süreli evliliğe (muta nikâhına) işaret etmektedir. Nitekim İbn Mes'ûd,
Ubey b. Ka'b ve İbn Abbas gibi bazı büyük sahâbîler bu ayeti fe-mestemta'tüm
bihî minhünne ilâ ecelin müsemmâ (kendilerinden belli bir süreye kadar
faydalandığınız kadınlara....) şeklinde okumuşlardır (Bkz. İbn Atıyye,
el-Muharrerü'l-Vecîz, 1.36). Hz. Peygamber döneminde ruhsat olarak birçok kez
uygulanan muta nikâhı Hz. Ömer tarafından son derece isabetli bir içtihatla
kesin olarak yasaklanmıştır. Ancak İmâmiyye Şiası Hz. Ömer'in bu içtihadını
hükümsüz saydığı için muta nikâhının caiz olduğunu savunmaktadır.
Sayın hocanın ayete verdiği meal ve dipnotu bu şekildedir. "Anlam yorum" tarzı yapılan meallerdeki tehlikenin açıkça görüldüğü bir meal olarak dikkatimizi çeken bu mealde "belli bir süre birlikte olmak üzere" şeklinde çevrilen ibarenin arapça metindeki karşılığının hangi cümle olduğunu sormak gerekmektedir. Sayın hoca ayeti , dipnotunda belirttiği üzere biz gibi insan olan bir kişinin yorumunu gerekçe göstererek meallendirdiği görülmektedir. Dipnotunda "büyük sahabiler" şeklinde bir paye vererek onların yorumunu doğru yorum olarak görmek sayın hocaya yakışmayan bir okuma örneği olarak gördüğümüzü belirtelim.
Sayın hoca dipnotunda "büyük bir ihtimalle" diyerek net bir tavır sergilememiş ancak, mealinde net olarak mut'a nikahını ayet içinde var gibi göstererek başka bir çelişkiye düşmüştür. Ayet içindeki "Allah'ın size bildirdiği hükümlerdir." ibaresi ayan beyan ortada iken , ayeti mut'a nikahına işaret eden bir şekilde çevirmesi sayın hocanın mut'a nikahını Allah cc nin hükmü olarak göstermiş olduğuna işaret etmesine rağmen dip notunda " Hz. Ömer tarafından son derece isabetli bir içtihatla kesin olarak yasaklanmıştır." şeklindeki ifadesi , madem mut'a Allah cc nin bize bildirdiği bir hüküm ise Ömer r.a böyle bir hükmü kaldırmaya nasıl cesaret edebildiği şeklinde sorulabilecek bir sorunun cevabını vermemiş olması sayın hocanın ayet ile ilgili dipnotunda önemli bir eksikliktir. Ömer r.a nın kıtlık zamanında hırsızlığın cezası olan el kesme yi uygulamadığı rivayetlerinden yola çıkarak böyle bir içtihadla bunu yapmış olabilir denilirse , o zaman belirli bir süre içinde rafa kalkan hırsızlık cezası daha sonraları yine uygulanmış olup ebedi olarak kalkması gibi bir durum sözkonusu değildir. Ömer r.a belki o günkü durum gereği bazı hükümler hakkında içtihadlar yapmış olabilir ama sayın hocanın mealindeki gibi Allah cc nin bir emri olan mut' nikahını ebedi olarak kaldırmak gibi bir yetkisi bırak ömer r.a nın Muhammed as ın bile böyle bir yetkisi asla yoktur. Sayın hocanın "isabetli" olarak yorumladığı bir kararla bunu kaldırdığını iddia etmesi Allah cc nin verdiği bir hükmün haşa isabetli olmadığı ve bu isabetsizliği Ömer r. a nın gördüğü iddiasını getirirki, sayın hocanın bu düşüncesine yanlış demek bile hafif gelir.
Burada yeri gelmişken , "anlam yorum" tarzı yapılan mealler ile ilgili olarak düşüncelerimizi paylaşmak istiyoruz. Anlam yorum tarzı , Muhammed Esed'in "kur'an mesajı" adlı mealinin türkçeye çevrilmesi ile türkiyede yapılmaya başlanan bir meal çalışmasıdır. Bu tarz çalışmanın esası , ayetin mota mot çevirisinden ziyade anlatmak istediği mesaj üzerinde yoğunlaşma esasına dayanmaktadır. Bu tarzı tamamen red etmemekle birlikte kişinin yorumuna dayanması ve kişinin düşünce dünyasına göre ayete şekil vermesi gibi bir tehlikeye kapı aralaması açısından meal okuyucuları tarafından dikkatli okunması gereken mealler kategorisine girmektedir.
EN DOĞRUSUNU ALLAH CC BİLİR.
