Al-i İmran s. 81. ve Araf s. 172-173. Ayetlerinin Temsili Anlatım Üslubu Açısından Değerlendirilmesi

Kur'an muhataplarına vermek istediği mesajları, insanların bildikleri bir takım edebi anlatım üsluplarını kullanarak anlatmaktadır. Temsili anlatım üslubu , Kur'an'ın kullandığı bir anlatım biçimi olup , bu üslubun örneklerini Kur'an içinde sıkça bulmaktayız. Temsili anlatım üslubunun en önemli özelliği, gaybi alana dair konularda, kurgulanmış bir olay üzerinden anlatım yapmaktır. Bu anlatım üslubunda anlatılan olay değil , bu olay üzerinden anlatılmak istenen mesajın öne çıkarılması gerekmektedir. Olay üzerinde odaklanarak yapılan bir okuma, beraberinde bir çok gereksiz soruyu getirecek ,bu sorulara verilmeye çalışılan cevaplar ise , asıl mesajın ikinci plana düşmesine sebep olacaktır.

Bu yazımızda temsili anlatım üslubu dahilinde yapılan iki anlatım üzerinde durarak , bu anlatımlar üzerinden, temsili anlatım üslubunun özellikleri anlamaya çalışacağız.

[003.081]  Hani Allah, Nebilerden söz almış: And olsun ki; size, kitabı, hikmeti verdim. Yanınızda olanı doğrulayıcı bir resul geldiğinde mutlaka o'na inanacak ve yardım edeceksiniz. İkrar edip de ahdi kabul ettiniz mi? demişti. Onlar da: İkrar ettik, demişlerdi. Allah: Şahid olsun, Ben de sizinle beraber şahitlerdenim, demişti.

Al-i İmran s. 81. ayetinde ilk bakışta sanki Allah (c.c) bütün nebileri toplu olarak bir araya getirmiş, ve onlara ne yapacaklarına dair bir takım emirler veriyormuş gibi bir durum gözlenmektedir. Halbuki hepimiz biliriz ki, Nebiler tarihin farklı devirlerde dünyaya gelmişler, ve görev sürmüşlerdir. Bu ayette anlatılan olayı birebir yaşanmış gerçek bir olay görmek, bu olayın nasıl , ne zaman , ve nerede yaşandığı , nebilerin insan olması hasebiyle, insanların daha dünyaya gelmeden önce kaderlerinin çizilip çizilmediği gibi , daha bir çok sorunun kapısını açacaktır. 

Ayeti birebir yaşanmış bir olay olarak değil , temsili bir anlatım olması yönünden okuduğumuz zaman, bu gibi soruların sorulmasına gerek olmadığı ortaya çıkacaktır. Temsili anlatımda öne çıkan husus , anlatımın görsel bir hale sokulması ve bu anlatım üzerinden muhataba bir mesaj verilmeye çalışılmasıdır.  

Peki Al-i İmran s. 81. ayeti temsili bir anlatım üslubu üzerinden bizlere nasıl bir mesaj vermektedir?.

Al-i İmran suresini okuduğumuz zaman , bu surenin Medine'de inmiş olması nedeniyle , bu şehirde yaşayan ve "Kitap Ehli" olarak tanımlanan Yahudi ve Hristiyanlara hitap eden ayetlerin ağırlıkta olduğunu görebiliriz. Allah (c.c) , Kur'an ve Muhammed (a.s) dan bahsederken , İncil ve Tevratı tasdik edici , ve kendisinden önceki elçiler ile aynı göreve sahip olduğunu beyan etmektedir.

Kur'an'ın İncil ve Tevrat'ı tasdik ettiği , Muhammed (a.s) ın İsa ve Musa (a.s) lar gibi Allah (c.c) nin göndermiş olduğu elçilerden olduğu , dolayısı ile Hristiyan ve Yahudiler'in Kur'an ve Muhammed (a.s) a iman etmeleri gerektiğinin beyan edilmesine rağmen , Kitap Ehli bu emre itaat ederek iman etmeye yanaşmamaktadır

Al-i İmran s. 81. ayetini böyle bir tarihi arka plan dahilinde okuduğumuz zaman, ayet şöyle bir mesaj vermektedir;

Bütün nebiler Allah (c.c) tarafından gönderilmiş olmaları nedeniyle aynı kaynaktan beslenmektedirler. Gelen elçilerin tamamı, kendisinden önceki elçileri doğrulayıcı ve onları tasdik edicidir. Hiç bir elçi kendisinden öncekini doğrulayıcı ve tasdik edici olma konusunda en küçük bir yanlış yapmaz . Elçileri bayrak yarışçıları gibi düşündüğümüzde , aynı bayrak ilk elçiden son elçiye kadar el değiştirerek, bir önceki elçiden  bir sonraki elçiye devredilmiştir.

Dolayısı ile elçilere tabi olduğunu iddia edenlerin de aynı şekilde o elçilerin yolunu takip etmek zorunluluğu bulunmaktadır. Elçilere iman ettiğini iddia edenlerin, yanlarında olanı doğrulayıcı bir başka elçi geldiği zaman bu elçiye iman ve onlara yardım etmek mecburiyetleri bulunmaktadır. 

Muhammed (a.s) kendisinden önce gelen Musa ve İsa (a.s) ları ve onlara verilen kitapları doğrulayıcı olarak gelmiş bir elçi olarak Medine'deki Yahudi ve Hristiyanların kendisine iman ve yardım etmesini beklemekte , fakat bu beklentisi istenilen karşılığı bulmamaktadır. 

Medine'de nazil olan bir çok ayet Yahudi ve Hristiyanları iman etmeye teşvik etmekte olup , Al-i İmran s. 81. de bu ayetlerden bir tanesidir. Bu ayet, diğer ayetlerden farklı bir anlatım üslubu kullanarak olayı görsel bir hale getirmekte , vermek istediği mesajı bu şekilde vermektedir.

Musa ve İsa (a.s) lar kendisinden sonra gelen ve onlara indirilen Tevrat ve İncil'i tasdik eden son nebi olan Muhammed (a.s) a eğer hayatta olmuş olsalar mutlaka iman edecekler ve ona yardım edeceklerdir. Onların hayatta olmamaları nedeniyle bu görev, Musa ve İsa (a.s) lara iman ederek onların yolunda oldukları iddia eden insanlara düşmekte , ve onların Muhammed (a.s) a iman ve yardım etmek zorunda oldukları bu ayet tarafından bildirilmektedir.

Temsili anlatım üslubuna örnek olarak konu edeceğimiz ikinci ayet Araf s. 172-173. ayetleridir.

[007.172]  Hani Rabbın; Ademoğullarının sulbünden soyunu çıkarmış ve kendilerini nefislerine şahit tutmuş. Ben, sizin Rabbiniz değil miyim? demişti. Onlar da demişlerdi ki: Evet, biz buna şahidiz. Kıyamet günü: Bizim bundan haberimiz yoktu, demeyesiniz.
[007.173] Veya daha önce sadece atalarımız şirk koşmuştu, biz ise onların ardından gelen bir nesiliz, bizi batıl işleyenlerin yaptıkları yüzünden helak eder misin? demeyesiniz.

Bu ayette diğer Al-i İmran s. 81. ayeti gibi Allah (c.c) ile Ademoğulları arasında geçen karşılıklı bir konuşma üslubuna sahiptir. Bu ayeti okurken bu konuşmanın kendisine takıldığımız zaman , bazılarının "Allah benden söz aldığını söylüyor ama benim böyle bir söz verdiğimden haberim yok" şeklinde itirazlarını duymak mümkündür. Veya tefsirlerde Yunan düşüncesinden ithal edilmiş Ruh - Beden ayrımına dayalı düşünce etrafında, bu sözün ruhlar aleminde verilmiş olduğu gibi yorumlara rastlamaktayız.

Ayetleri birebir gerçekte yaşanmış bir olay olarak değil , temsili anlatım olması açısından okumaya çalıştığımız zaman , bu türden soru ve yorumların gereksiz olduğu da ortaya çıkacaktır.

Allah (c.c) bu ayetlerde yaratılmış ve yaratılacak olan bütün insanların fıtratına, kendisini rab olarak tanıma özelliği yerleştirdiğini beyan etmektedir. Her insan kendisine doğuştan verilmiş olan bir fıtri bilgi ile doğmakta , sonradan bu fıtri bilgi çevresel şartların etkisi ile farklı yerlere kanalize  olarak, başka rabler edinmek sureti ile değişime uğrayabilmektedir.

Dikkat edilirse ayetlerde kıyamet günü bütün insanların hesaba çekileceğinden bahsedilmektedir. Halbuki İslam düşüncesinde "Fetret Ehli" şeklinde bir deyim etrafında , kendisine kitap ve elçi gelmemiş kişi ve toplulukların durumlarının ne olacağı tartışmaları yapılmaktadır. Bu tartışmalarda farklı görüşler mevcut olup , ayetler bu tartışmalara son noktayı da koymaktadır.

Kıyamet gününde herkes kendisine verilen bilgiden sorumlu tutulacaktır. Kitap ve elçi bilgisi ile tanışmış olan kişi ve toplumlar, bu bilginin muhteviyatından hesaba çekileceği gibi , kitap ve elçi ile tanışmamış olan kişi ve toplumlar , fıtratlarında bulunan Allah'ı rab olarak tanıyıp tanımadıklarından sorguya çekileceklerdir. 

Sonuç olarak : Kur'an'da yapılan bir anlatımın temsili olduğunu iddia etmek bazı kimseler tarafından " Ne yani Allah yalan mı söylüyor?" şeklinde bir takım iddialara neden olmakta veya bir anlatımın temsili olduğunu düşünmenin, itikadi açıdan bir takım sıkıntılara yol açacağı düşünülmektedir. 

 Bir anlatımın temsili olduğunu düşünmek ve o doğrultuda yorum yapmak , o ayetleri kökten ret etmek anlamında değildir. Herkes için serbest ve gerekli olan Kur'an'ı anlama hürriyeti dahilinde yapılmış bir yorumdur. Elbette yapılan yorumların isabetli olmama ihtimali bulunmaktadır , fakat bu anlatım üslubunu kullanarak bazı ayetleri yorumlamanın kişileri kafir yapması söz konusu da değildir.  Aksine, eğer bir anlatım gaybe dair bilgiler ihtiva etmekte ise , bu bilgiler bize gerçek hayattan bilindik olan bazı şeylere benzetilerek anlatılmaktadır , ve bu anlatımda esas bakılması gereken nokta , verilmek istenen mesajdır. 

Kur'an'ın mecazi anlatım içeren bazı ayetlerinin literal anlamda okunması sonucunda varılan bazı sonuçlar , farklı yaklaşımları beraberinde getirerek , düşmanlıklara varan fırkalaşmaları beraberinde getirdiği herkesçe malumdur. 

Eğer bir anlatım temsili bir üsluba sahip ise , ve bu anlatım gerçek olarak anlaşılmaya çalışılacak olursa , bu anlama tarzı bir çok soruyu beraberinde getirmektedir. Konumuz olan ayetler birebir yaşanmış bir olay olarak anlaşıldığı takdirde ortaya bir çok soru çıkmakta , bu sorulara verilmeye çalışılan cevaplar ise asıl mesajı arkaya atmaktadır.

Yazımıza konu ettiğimiz ayetler dikkat edilirse gaybe dair bilgiler ihtiva etmektedir. Bu bilgiler bize Allah ile insanların karşılık konuşma üslubu içinde anlatılmaktadır. Bu konuşmada bakılması gereken taraf konuşmanın keyfiyeti değil , konuşma üzerinden verilmek istenen mesaj olmalıdır. 

                                  EN DOĞRUSUNU ALLAH (C.C) BİLİR.

Araf s. 172-173. Ayetleri Hakkında Bir Düşünce Çalışması

İnsanların bir kısmının Müslüman ebeveynden veya Müslümanların yaşadıkları topraklarda doğmaması nedeni ile Müslüman olamamaları, dolayısı ile Cehennem azabı ile karşılık görmek durumunda kalmaları, özellikle ateist kesim tarafından itirazlara sebep olmaktadır. "Onların ne kabahati var da Müslüman bir ebeveynden veya Müslüman bir toplumda doğmadılar?" şeklindeki itirazî sözleri, birçoğumuz tarafından işitilmekte ve kafa karışıklıklığına sebebiyet vermektedir.

Kur’an’ın birçok ayetinde beyan edildiği üzere; “hesap günü kimseye zulum edilmeyeceği" düsturundan yola çıkarak, hesab günü bu durumda olan insanların durumlarının ne olacağı konusunu A’RÂF 172-173 ayetlerindeki beyandan öğrenmek mümkündür.

[007.172-3] Rabbin, insanoğlunun sulbünden soyunu alıp devam ettirmiş, onlara: «Ben sizin Rabbiniz değil miyim» demiş ve buna kendilerini şahit tutmuştu. Onlar da: «Evet şahidiz» demişlerdi. Bu, kıyamet günü, «Bizim bundan haberimiz yoktu» dersiniz veya «Daha önce babalarımız Allah'a ortak koşmuşlardı, biz de onlardan sonra gelen bir soyuz, bizi, boşa çalışanların yaptıklarından ötürü yok eder misin?» dersiniz diyedir.

Ayete baktığımız zaman; kıyamet günü Ademoğullarının tamamının sorguya çekileceği görülmektedir. Bu durum geleneksel düşünce içinde tartışılan "Fetret Ehli’nin durumu” meselesine, yani Elçi ve Kitap çağrısı hiç işitmemiş olanların durumu hakkında da bilgi vermektedir. Kitaplarda "Fetret Ehli’nin" hesap gününde;

1- hesaba çekilecekleri,

2- hesaba çekilmeden yok edilecekleri

gibi farklı düşünceler ileri sürülüp tartışılmıştır. Ayetin beyanına göre; hesaba çekilecekleri görülmektedir. Ancak şurası muhakkaktır ki adalet gereği, dünya hayatında onlara imtihana çekilecekleri bir kitap verilmemiş olmasından dolayı, Kitap içindeki bir takım emirleri (namaz, oruç, hac vb.) uygulayıp uygulamadıklarından hesaba çekileceklerini söylemek güçtür.

Ayete baktığımız zaman; görsel bir anlatım tarzı şeklinde olması, bazı yanlış düşünceleri de beraberinde getirmiştir. Şöyle ki; insanı “ruh-beden" şeklinde ikiye ayıran geleneksel düşünce, bu düşünce doğrultusunda önce ruhların yaratıldığını iddia etmektedir. Dolayısıyla da bu sözün ruhlar aleminde(!) alındığını dile getirmektedir. Kur’an’da “ruh-beden" şeklindeki bir ayrıma dair herhangi bir delil olmaması, bu düşüncenin doğru olamayacağını göstermektedir.

Bu bağlamda “fıtrat" kelimesinin anlaşılması ve bu kelime doğrultusunda yapılacak bir anlama çalışması; (hâşâ) Allah(c.c)’nin adil olmadığı konusundaki düşüncelerin değerlendirmesini yapmamızı sağlayacaktır.

"Fıtrat" kelimesini kısaca "varlıkların yapısını oluşturan kanunlar bütünü" olarak tarif edebiliriz. Bu kelimeyi insan ile ilgili olarak kullandığımız zaman RÛM 30 ayeti karşımıza çıkmaktadır.

[030.030] O halde yüzünü bir hanif olarak dine tut, Allah’ın insanları kendisi üzerine yarattığı fıtratına. Allah'ın yaratışında değişme yoktur, dosdoğru sabit din odur. Fakat insanların çoğu bilmezler.

RÛM 30 ayeti; İNSANLARIN, ÇOĞU BİLMEDİĞİ için (hâşâ) Allah’a karşı yalan ve iftira attığı bir gerçeği dile getirmektedir. Bu gerçek; İNSANLARIN eşit olarak aynı fıtrat üzere yaratmış olması gerçeğidir. Bu fıtrata göre; Mekke’nin göbeğinde doğan birisi ile Avustralya’nın balta girmemiş ormanlarında doğan bir Aborjin yerlisi aynı derecede eşit bir yaratılışa sahiptir.

İbrahim(a.s)'ın EN'AM Suresi içinde anlatılan kıssası bu duruma işaret etmekte olup, fıtratı çalıştırmanın bir örneğini göstermektedir. Yıldızlara, aya ve güneşe bakıp "bunlar Rabbim" deyip, onların kalıcı olmadığı üzerinden böyle bir yüceltmeye layık olamayacakları, asıl olanın bunları bir yaratanın olduğunun düşünülmesini öğütlemektedir.

Yine bu bağlamda bütün insanlardaki ortak duyu organları fıtratın çalışmasını sağlayan unsurlar olup bu durum Kur’an'da şöyle ifade edilmektedir;

[016.078] Allah sizi annelerinizin karnından siz hiç bir şey bilmez halde iken çıkardı. Size, şükredesiniz diye kulaklar (SEMİ), gözler (BASAR) ve gönüller (FUAD) verdi. Ta ki şükredesiniz.

[023.078] O, sizin için kulakları, gözleri ve gönülleri inşa edendir; ne kadar az şükrediyorsunuz.

[032.009] Sonra da onu 'düzeltip bir biçime soktu' ve ona ruhundan üfledi. Sizin için de kulak, gözler ve gönüller var etti. Ne kadar az şükrediyorsunuz?

[067.023] De ki: «Sizi inşa edip-yaratan, size kulak, gözler ve gönüller veren O'dur. Ne kadar az şükrediyorsunuz?»

[046.026] Onlara size vermediğimiz servet ve kuvvet vermiştik, onlara kulaklar, gözler ve gönüller yaratmıştık. Fakat ne kulakları ne gözleri ne de gönülleri kendilerine bir yarar sağlamadı. Zira düşünüp ibret almıyorlardı, tersine bile bile Allah'ın ayetlerini inkar ediyorlar. Ve alay edip durdukları şey kendilerini kuşatıverdi. 

SEMİ (işitme) - BASAR (görme) - FUAD (gönül veya vicdan) üçlüsü yaratılan tüm insanlara bahşedilmiş olup, bu duyular sayesinde kendilerini yaratan üstün bir gücün var olduğunu ve bu üstün gücün astında olarak ibadet edilen varlıkların böyle bir yetkisi olmadıklarını fıtraten bilmesi için gerekli alt yapı donanımına haiz olarak yaratılmıştır. A'RÂF 172-173 ayetleri işte bu duruma işaret eder.

"Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" sorusuna olumlu cevap vererek “evet" diyen bizler, dünyanın her neresinde doğmuş olursak olalım, yaratılış genlerimizde bizi yaratan bir Rabbin var olduğunu mutlaka biliriz. Kıyamet Günü istisnasız, mükellefiyet gerektirmeyecek durumlarda olarak doğanlar hariç, herkes huzur-u ilahîde hesaba çıkacaktır.

Burada Kıyamet Günü kendilerine Kitap ve Elçi bilgisi ulaşmış insanların hesabı ile ulaşmamış insanların hesabı aynı olmayacağı gerçeğinin göz ardı edilmemesi gerekmektedir.

Allah (c.c) insanlara Elçileri vasıtası ile Kitap göndererek, onlara uymaları gereken bir takım emirlerini bildirmiştir. Kitap ve Elçi çağrısı ile muhatap olanlar, Kıyamet Günü’nde bu Elçilerin ve Kitapların çağrılarına uyup uymadıkları noktasında karşılık göreceklerdir.

Ancak yaşadığı zaman zarfı içerisinde Elçi ve Kitap çağrısı duymayan birisinin, Kıyamet Günü doğal olarak kendisine bilgi verilmeyen konulardan sorguya çekilmeyeceği de adalet gereğidir. Bu kategoriye dahil olanlar namaz, oruç, hacc gibi ibadetleri yapmamış olsalar, domuz eti gibi haram olan etleri yemiş olsalar dahi, bunların farziyeti veya haramlılığı konusunda kendilerine bilgi ulaşmadığı için sorumlu sayılmayacaklardır.

Kendisine Elçi ve Kitap bilgisi ulaşmayan herhangi bir kişi, fıtratını işleterek kendisini ve gördüklerini bir yaratanın olduğu, mensup olduğu topluluk şayet taştan tahtadan putlara tapıyor ise ve o kişi bu putların herhangi bir tapınma yetkisi olmadığı şuuru içinde böyle bir tapınmaya layık olan daha üst bir varlığın olduğunu düşünerek o topluluğun putlarını red etse, bu kişinin Kıyamet Günü alacağı karşılık Cennet olacaktır. Velev ki ömründe abdest alıp namaz kılmamış, oruç tutmamış vb. yükümlülüklerini yerine getirmemiş olsa bile.

Özellikle ateist kesimin kurcaladığı bu konu; onların RÛM 30 ayetindeki beyan doğrultusunda bilmediklerinin bir kanıtı olup, Allah’a yalan ve iftiralar ile (hâşâ) O’nun adaletsiz ve zalim olduğunu düşünmelerinin ne kadar yanlış olduğunu göstermektedir.

Bu bağlamda ateistlerin Çin, Hindistan veya dünyanın Müslümanların olmadığı bir bölgesinde doğanların şanssız olduğu, Müslüman bir beldede doğanların şanslı olduğu, dolayısı ile bunların eşit olmadığı şeklindeki savları; onların cehaletlerinin bariz bir dışa vurumudur. Ne Müslüman olan bir ebeveynden doğmak şans, ne de Müslüman olmayan bir ebeveynden doğmak şanssızlık değildir. Dünyaya gelen herkes, içinde bulunduğu şartlar çerçevesinde sürdürdüğü hayatından kendisi sorumlu olacaktır.

Kıyamet Günü hiçkimsenin, kendi ebeveyninin yapmış olduğuna tâbi olduğunu iddia ederek sorumluluktan kurtulamayacağı A’RÂF Suresi ayetleri içinde önemli bir husustur. Kimsenin bahane üreterek işin içinden sıyrılabilme şansı olmadığı gibi Müslüman bir toplum ve ebeveyn dışında doğmuş olsa bile Allah’ı Rab olarak bilmediği takdirde cezası, diğer Rab bilmeyenlerle aynı adrestir. Bunun tersi olarak Müslüman bir toplum ve ebeveyn dışında doğmuş olsa bile Allah’ı Rab olarak bilmiş ise; onun yeri Allah’ı Rab bilen diğer kişilerle aynı adres olacaktır.

Sonuç olarak; A'RÂF 172-173 ayetleri, görsel bir anlatım metodu ile Allah(c.c)'nin yaratmış olduğu bütün insanların fıtratına, kendisini Rab olarak bilmelerini sağlayacak olan, diğer ayetlerde SEMİ-BASAR-FUAD olarak bildirilen duyu organlarını verdiğini göstermektedir. Bu bağlamda dünyanın her neresinde doğarsa doğsun insanların hepsi eşit olarak yaratılmış olup, hesap gününde kendilerine ulaşan bilginin muhteviyatından sorumlu olacaklardır.

Bu yazıyı yazma sebebimiz sadece ateist kesimin bu tür sorularını cevaplamak değildir. Kur’an’a inanmayan birisine, inanmadığı bir şeyden delil sunmak yapılacak en büyük hatadır. Yazıyı yazmaktaki amacımız; önce ayetin mesajını anlamak, sonra da Müslümanların bir kısmında baş gösteren bu tür kafa karışıklığının ne kadar yersiz olduğunu hatırlatmak amaçlıdır.

EN DOĞRUSUNU ALLAH (C.C) BİLİR.